ప్రజాస్వామ్య హక్కు కోసం పోరాటం.. అండర్ ట్రయల్ ఖైదీలకు ఓటు హక్కుపై సుప్రీంకోర్టులో కీలక పిటిషన్

భారత ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థలో ఓటు హక్కు ప్రాధాన్యతను మరోసారి చర్చనీయాంశం చేస్తూ, అండర్ ట్రయల్ ఖైదీలకు ఓటు హక్కు కల్పించాలని కోరుతూ సుప్రీంకోర్టులో ఒక ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం (PIL) దాఖలైంది. కోర్టులో నేరం నిరూపణ అయ్యేంత వరకూ ప్రతి వ్యక్తి నిర్దోషే అనే ప్రాథమిక న్యాయ సూత్రాన్ని (Presumption of Innocence) ప్రధానంగా ఉటంకిస్తూ ఈ పిటిషన్ దాఖలు చేశారు. ప్రస్తుతం, ప్రజా ప్రాతినిధ్య చట్టం, 1951 లోని సెక్షన్ 62(5) జైలులో ఉన్న వ్యక్తులు (శిక్ష పడినవారితో పాటు విచారణలో ఉన్నవారు కూడా) ఓటు వేయకుండా నిషేధిస్తోంది. ఈ నిబంధన రాజ్యాంగ విరుద్ధమని, ఇది సుమారు 5.3 లక్షల మంది ఖైదీలలో అధిక శాతం ఉన్న విచారణ ఎదుర్కొంటున్న వారి ప్రాథమిక ప్రజాస్వామ్య హక్కును కాలరాస్తోందని పిటిషనర్ వాదించారు.
ఈ కీలకమైన పిటిషన్‌ను విచారించిన సుప్రీంకోర్టు ధర్మాసనం, దీనిపై తమ స్పందన తెలియజేయాలని కేంద్ర ప్రభుత్వానికి మరియు భారత ఎన్నికల కమిషన్‌కు నోటీసులు జారీ చేసింది. దేశంలోని జైళ్ల గణాంకాలను పరిశీలిస్తే, ఈ అంశం యొక్క తీవ్రత అర్థమవుతుంది. 2023 లెక్కల ప్రకారం, దేశవ్యాప్తంగా జైళ్లలో గల మొత్తం 5.3 లక్షల మంది ఖైదీలలో, దాదాపు 3.9 లక్షల మంది (75% కంటే ఎక్కువ) వివిధ కేసుల్లో విచారణ ఎదుర్కొంటున్నవారే. అంటే, నేరం ఇంకా రుజువు కాని ఈ లక్షలాది మంది పౌరులు తమ ప్రాతినిధ్యాన్ని ఎన్నుకునే హక్కును కోల్పోతున్నారు. ఈ పరిస్థితి పౌరుల సమానత్వం, స్వేచ్ఛ మరియు న్యాయ సూత్రాలకు అనుగుణంగా ఉందా అనే ప్రశ్న ఉత్పన్నమవుతోంది.
పిటిషనర్ తన వాదనలో, నేరారోపణలు ఎదుర్కొంటున్నవారికి ఓటు హక్కును తిరస్కరించడం అనేది శిక్షార్హమైన నేరాలు లేదా ఎన్నికలకు సంబంధించిన అవినీతి కేసుల్లో శిక్ష పడిన వారికి మినహా, మిగతా అందరికీ ఓటు హక్కు ఇవ్వాల్సిన అవసరాన్ని నొక్కి చెప్పింది. విచారణలో ఉన్న ఖైదీలకు జైళ్లలోనే పోలింగ్ కేంద్రాలను ఏర్పాటు చేయడం లేదా పోస్టల్ బ్యాలెట్ సదుపాయం కల్పించడం ద్వారా వారి ఓటు హక్కును వినియోగించుకునేలా మార్గదర్శకాలు ఇవ్వాలని సుప్రీంకోర్టును కోరింది. అంతర్జాతీయ ప్రజాస్వామ్య ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా, నేరం నిరూపణ కానంత వరకూ ఓటు హక్కును నిరాకరించే సంపూర్ణ నిషేధం సరికాదని పిటిషన్‌లో పేర్కొన్నారు.
నిజానికి, అండర్ ట్రయల్ ఖైదీల ఓటు హక్కుపై గతంలో కూడా సుప్రీంకోర్టులో పిటిషన్లు దాఖలయ్యాయి. అయితే, ప్రస్తుత పిటిషన్‌పై కేంద్రాన్ని, ఎన్నికల కమిషన్‌ను వివరణ కోరడం ఈ అంశంపై జాతీయ స్థాయిలో మరోసారి చర్చకు తెరలేపింది. ఈ లక్షలాది మంది పౌరులు ప్రజాస్వామ్య ప్రక్రియలో భాగస్వాములు అయ్యేందుకు వీలుగా, వారి హక్కులు మరియు దేశ చట్టాల మధ్య సమతుల్యతను సాధించేందుకు సుప్రీంకోర్టు విచారణ కీలకంగా మారనుంది. ఈ న్యాయపోరాటం భారతీయ ఎన్నికల చట్టాల్లో కీలక సంస్కరణలకు దారితీస్తుందా లేదా అనేది కేంద్రం మరియు ఎన్నికల కమిషన్ ఇచ్చే సమాధానాలపై, కోర్టు తీర్పుపై ఆధారపడి ఉంటుంది.